ੳ ਇਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰੇ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਇਸ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਤਕ ਸੀਮਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਭਾਣੇ ਹਰ ਬੀਮਾਰੀ ਦਾ ਕਾਰਣ ਜਾਦੂ-ਮੰਤਰ,ਜਿੰਨ-ਭੂਤ ਤੇ ਛਾਇਆ ਆਦਿ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਟੂਣਿਆਂ, ਜੰਤਰਾਂ-ਮੰਤਰਾਂ,ਸੁਖਣਾ-ਚੜ੍ਹਾਵਿਆਂ ਤੇ ਪੁੰਨ-ਦਾਨਾਂ ਵਿਚ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਮੂਲੀ ਭਾਟੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਸਦਾ ਦੀ ਨੀਂਦ ਸੌ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਇਹ ਕਿਸੇ ਸਾਥ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਇਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਸਕੇ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਇਥੋਂ ਤੀਕ ਕਿ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਵੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਨੋ ਸ਼ਰਮਾਉਦੀ ਹੈ। ਇਸਤਰੀ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੇ ਕਈ ਵਿਚਾਰ ਹਨ। ਇਕ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿ ਇਸਤਰੀ ਨੇ ਘਰ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣਾ ਤੇ ਬੱਚੇ ਜੰਮਣਾ,ਪਾਲਣਾ ਹੈ ਕਿ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨਾ। ਦੂਜੇ, ਪੜ੍ਹਾਈ ਇਸ ਨੂੰ ਫ਼ੈਸ਼ਨ-ਪ੍ਰਸਤ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਆਚਰਣ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਰਮ-ਹਯਾ ਉੱਡ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਤੀਜੇ, ਇਸ ਦੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ ਮਰਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਤੇ ਖ਼ਾਹ-ਮਖ਼ਾਹ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਬੋਝ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਸਭ ਦਲੀਲਾ ਨਿਰਮੂਲ ਹਨ। ਵਿਦਿਆ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਆਚਰਣ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੇਖਣ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅਨਪੜ੍ਹ ਇਸਤਰੀਆਂ ਹੀ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਝਾਸੇ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਠੱਗੀਆਂ ਗਈਆਂ ਤੇ ਆਚਰਣਹੀਣ ਹੋਈਆਂ। ਨਾਲੇ ਜੇ ਇਹ ਨੌਕਰੀ ਕਰ ਲੈਣ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਹਰਜ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘਰ ਦੀ ਆਰਥਕ ਦਸ਼ਾ ਚੰਗੇਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਰੱਬ ਨਾ ਕਰੇ , ਜੇ ਕਿਸੇ ਇਸਤੀ ਦਾ ਪਤੀ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਜਾਏ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਨਿਰਬਾਹ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਤੀਜੇ, ਜਿੱਥੋਂ ਤਕ ਰੁਚੀ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਇਹ ਗੱਲ ਤਾਂ ਮਰਦਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਢੁੱਕਦੀ ਹੈ। ਵਿਦਿਆ ਤਾਂ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਰੁਚੀ ਅਨੁਸਾਰ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ,ਜੇ ਇਸਤਰੀ ਦੀ ਰੁਚੀ ਕੇਵਲ ਘਰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਘਰੋਗੀ ਜੀਵਨ ਚੰਗੇਰਾ ਤੇ ਸੁਹਣਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਿਦਿਆ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਇਸ ਨੇ ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਕਮਾ ਕੇ ਦੇਣਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਦਿਆ ਲੈਣ ਦਾ ਅਵਸਰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਅਨਪੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਨੇ ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਹੋ ਜੋਹੀ ਵਿਦਿਆ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਕਿਸੇ ’ਤੇ ਬੋਝ ਨਹੀ ਬਣੇਗੀ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਹੱਸਦਿਆਂ-ਖੇਡਦਿਆਂ,ਨੱਚਦਿਆਂ-ਟੱਪਦਿਆਂ ਅਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਸਾਰੂ ਤੇ ਦੇਸ-ਸੰਵਾਰੂ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਬਿਤਾ ਸਕੇਗੀ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਨਵੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਮਿਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਇਸ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀਆਂ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਪੜ੍ਹਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸਤਰੀ ਵਿਦਿਆ ਦੀ ਉੱਨੀ ਹੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਕਿ ਮਰਦ, ਸਗੋਂ ਕੁਝ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਇਹ ਮਰਦ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਸੁਸਿੱਖਿਅਤ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਸੀਂ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਅਵਸਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਕੇ ਸੰਸਾਰ-ਜਨਨੀ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਨੇ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਪਤੀ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਇਕ ਪੈਸਾ ਵੀ ਅਜਾਈਂ ਨਾ ਜਾਏ। ਇਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂਮ ਸਮਾਜਕ, ਰਾਜਸੀ ਤੇ ਆਰਥਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾ ਬਾਰੇ ਯੋਗ ਰਾਇ ਦੇਣੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਾਣੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਕਲਾਂ ਵੱਲ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਆਗੂ ਬਣਨਾ ਹੈ, ਬੋਝ ਬਣ ਕੇ ਨਹੀਂ ਬੈਠਿਆਂ ਰਹਿਣਾ। ਇਸ ਨੇ ਕੁਰੀਤੀਆਂ-ਭਰੇ ਦੇਸ ਦੀ ਨਈਆ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਠੰਢੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਸੋਚੀ, ਸਮਝੀ ਤੇ ਸੁਲਝੀ ਹੋਈ ਵਿਉਂਤ ਦੁਆਰਾ ਪਾਰ ਲਾਉਣਾ ਹੈ। ਸੁਹਜ,ਪਿਆਰ,ਮਿਲਾਪ,ਕੋਮਲਤਾ,ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਮਿੱਠ-ਜੀਭੜਾਪਨ ਆਦਿ ਦੈਵੀ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਦਾਤ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਮਰਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਇਸ ਗੁਣਾਂ-ਭਰੀ ਦਾਤ ਨੂੰ ਅਜਾਂਈ ਗੁਆਉਣਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਗੁਣਾਂ ਕਾਰਣ ਕਈ ਕੰਮ, ਜਿਹਾ ਕਿ ਬੀਮਾ,ਅਧਿਆਪਕੀ,ਸਟੈਨੋਗਰਾਫ਼ੀ ਤੇ ਹੋਰ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕਾਰ-ਵਿਹਾਰ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦ ਨਾਲੋਂ ਇਕ ਇਸਤਰੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਈਆਂ ਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਲੜਾਈਆਂ-ਝਗੜੇ ਤੇ ਸਰਦ-ਗਰਮ ਜੰਗਾਂ ਦਾ ਕਾਰਣ ਮਰਦ-ਜਾਤੀ ਦਾ ਖਹੁਰਾਪਨ ਤੇ ਰੁੱਖਾਪਨ ਹੈ। ਜੇ ਰਾਜਸੀ ਵਾਗ-ਡੋਰ ਇਸਤਰੀ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਸੌਪੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਸੀਨਾ-ਜ਼ੋਰੀਆਂ,ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀਆਂ ਤੇ ਡਰ-ਡੁੱਕਰ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਅਮਨ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਜਾਏ। ਜੇ ਲੋਕ-ਰਾਜ ਮਰਦਾਂ-ਇਸਤਰੀਆਂ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਰਾਜ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਤਰੀ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਚਾਨਣ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਘੋਰ ਅਨਿਆਂ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਕੀ ਅਸੀਂ ਮਹਾਰਾਣੀ ਝਾਂਸੀ ਦੀ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹਾਂ? ਸਾਡੇ ਵੇਖਦਿਆਂ ਵੇਖਦਿਆਂ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਵਿਜੈ ਲਕਸ਼ਮੀ ਪੰਡਤ ਨੇ ਯੂ.ਐੱਨ.ਓ. ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਤੇ ਵਿਦਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਰਾਜਦੂਤ ਦੀ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਅਤਿ ਸਫ਼ਲਤਾ ਨਾਲ ਨਿਭਾਇਆ, ਰਾਜ ਕੁਮਾਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਵਿਚ ਵਜ਼ੀਰ ਰਹੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਸਰਬ-ਹਿੰਦ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਫ਼ਰਜ਼ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਭਾਲਿਆ ਅਤੇ ਕਮਾਲ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਸਾਰੀਆਂ ਦੇਸੀ-ਵਿਦਸੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਨਜਿੱਠਿਆ। ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਥੈਚਰ, ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਗੋਲਡਾ ਮਾਇਰ, ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਭੰਡਾਰਨਾਇਕੇ ਤੇ ਬੇਨਜ਼ੀਰ ਭੁੱਟੋ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਨੇ ਪੇਡੂ ਇਸਤਰੀ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਵਹਿਮਾਂ-ਭਰਮਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਹੀਣ-ਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।