ਅਣਖ ਤੇ ਗੈਰਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਦੀ ਰੂਹ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਅਣਖ ਤੇ ਗੈਰਤ ਨੇ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹਰੇਕ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਵਾਸਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਜਿੱਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੂਰਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਨਤਮਸਤਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਸ਼ਹੀਦਾ ਦੀ ਅਣਖ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਰਦੀ ਕੌਮ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜੰਜੀਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦਾ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਨਿੱਕੀ ਉਮਰੇ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੌਮ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਦੇਰ ਤੱਕ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾ ਕੇ ਨਹੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਉਦਹਾਰਨਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਇਸ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਉਸ ਚਰਮ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਪਹੰੁਚਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੰੁਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਹੁੰਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦਾ ਉਹ ਸਪੂਤ ਲਿਬਰੇਜ਼ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਘਿਨਾਉਣੀ ਹਰਕਤ ਦੇਖੀ ਸੀ। ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਦੀ ਉਸ ਘਿਨਾਉਣੀ ਹਰਕਤ ਕਾਰਨ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹਿਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਲਧੂੰਰਨ ਵਾਲੀ ਉਸ ਜਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ ਦੀ ਕਾਲੀ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਉਸ ਵਹਿਸ਼ੀਆਨਾ ਕਾਰਵਾਈ ਨੇ ਉਸ ਪਾਕ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਲਹੂ ਲੁਹਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੇ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਸਿਰਲੱਥ ਯੋਧਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਅਤੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਜਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਗ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਦੇਖਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੀ ਨਹੀ ਬਲਕਿ ਅਸੰਭਵ ਵੀ ਹੈ। ਅਣਖ ਤੇ ਗੈਰਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਦੀ ਰੂਹ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਅਣਖ ਤੇ ਗੈਰਤ ਨੇ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹਰੇਕ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਵਾਸਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਜਿੱਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੂਰਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਨਤਮਸਤਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਸ਼ਹੀਦਾ ਦੀ ਅਣਖ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਰਦੀ ਕੌਮ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜੰਜੀਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦਾ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਨਿੱਕੀ ਉਮਰੇ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੌਮ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਦੇਰ ਤੱਕ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾ ਕੇ ਨਹੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਉਦਹਾਰਨਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਇਸ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਉਸ ਚਰਮ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਪਹੰੁਚਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੰੁਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਹੁੰਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦਾ ਉਹ ਸਪੂਤ ਲਿਬਰੇਜ਼ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਘਿਨਾਉਣੀ ਹਰਕਤ ਦੇਖੀ ਸੀ। ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਦੀ ਉਸ ਘਿਨਾਉਣੀ ਹਰਕਤ ਕਾਰਨ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹਿਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਲਧੂੰਰਨ ਵਾਲੀ ਉਸ ਜਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ ਦੀ ਕਾਲੀ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਉਸ ਵਹਿਸ਼ੀਆਨਾ ਕਾਰਵਾਈ ਨੇ ਉਸ ਪਾਕ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਲਹੂ ਲੁਹਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੇ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਸਿਰਲੱਥ ਯੋਧਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਅਤੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਜਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਗ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਦੇਖਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੀ ਨਹੀ ਬਲਕਿ ਅਸੰਭਵ ਵੀ ਹੈ। ਅਣਖ ਤੇ ਗੈਰਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਦੀ ਰੂਹ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਅਣਖ ਤੇ ਗੈਰਤ ਨੇ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹਰੇਕ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਵਾਸਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਜਿੱਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੂਰਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਨਤਮਸਤਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਸ਼ਹੀਦਾ ਦੀ ਅਣਖ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਰਦੀ ਕੌਮ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜੰਜੀਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦਾ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਨਿੱਕੀ ਉਮਰੇ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੌਮ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਦੇਰ ਤੱਕ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾ ਕੇ ਨਹੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਉਦਹਾਰਨਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਇਸ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਉਸ ਚਰਮ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਪਹੰੁਚਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੰੁਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਹੁੰਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦਾ ਉਹ ਸਪੂਤ ਲਿਬਰੇਜ਼ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਘਿਨਾਉਣੀ ਹਰਕਤ ਦੇਖੀ ਸੀ। ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਦੀ ਉਸ ਘਿਨਾਉਣੀ ਹਰਕਤ ਕਾਰਨ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹਿਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਲਧੂੰਰਨ ਵਾਲੀ ਉਸ ਜਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ ਦੀ ਕਾਲੀ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਉਸ ਵਹਿਸ਼ੀਆਨਾ ਕਾਰਵਾਈ ਨੇ ਉਸ ਪਾਕ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਲਹੂ ਲੁਹਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੇ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨ